มากกว่าเบี้ยผู้สูงอายุ
อะไรคือความปรารถนาของผู้สูงวัย

คุณป้าวัยหลังเกษียณนั่งรถเข็นในสถานดูแลคนชรา เคลื่อนไหวได้ช้าและอ่อนแรงจนต้องรับการป้อนข้าวป้อนน้ำ คุณป้ารู้สึกเหงาเพราะนานๆ ครอบครัวจึงมาเยี่ยมสักครั้งหนึ่ง ในระหว่างนี้คุณป้าเผชิญความเจ็บป่วยและต้องวนเวียนเข้าออกโรงพยาบาล

ใช่หรือไม่ว่า นี่คือภาพตัวแทนของผู้สูงอายุภาพหนึ่งที่สังคมไทยเป็นกังวล ภาพตัวแทนซึ่งมีลักษณะหมดหวัง อ่อนแอ เจ็บป่วย พึ่งพาผู้อื่น หากคุณเป็นผู้สูงอายุ คงรู้สึกไม่ดีนักที่ใครๆ มองว่า คุณอ่อนแอและต้องรอรับการช่วยเหลือจากผู้อื่นตลอดเวลา

การทำความเข้าใจความปรารถนาที่แท้จริงของผู้สูงอายุ และสนับสนุนให้พวกท่านได้รับสิ่งเหล่านั้น จึงน่าจะเป็นหนทางหนึ่งที่ช่วยให้พวกท่านมีคุณภาพชีวิตที่ดี อยู่อย่างมีศักดิ์ศรี และเอื้อต่อการจากไปอย่างสงบ

คำถามคือ ผู้สูงอายุมีความปรารถนาอะไรบ้างล่ะ?

ดร.ไมเคิล รันจี้ (Michael Rungie, PhD.) สมาชิกคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจแห่งรัฐเซาท์ออสเตรเลีย ได้เดินทางมาบรรยายในงานประชุมวิชาการเรื่อง Active Ageing ที่จัดโดยบ้านสุทธาวาส กรุงเทพฯ เมื่อกลางเดือนกันยายนที่ผ่านมา ในหัวข้อ “คุณภาพที่แท้จริงของการดูแลผู้สูงอายุ” ดร.ไมเคิลสะท้อนประสบการณ์การทำงานกับผู้สูงอายุมาอย่างยาวนาน ทั้งยังสะกิดให้หน่วยงานที่ทำงานกับผู้สูงอายุได้ฉุกคิดว่า แท้จริงแล้วผู้สูงอายุอาจมีพลังสร้างสรรค์มากกว่าที่คิด

ดร.ไมเคิลกล่าวว่า ผู้สูงอายุมีความปรารถนาพื้นฐาน 5 ประการ ได้แก่ 1. ความปลอดภัยทางกายภาพ 2. ความสัมพันธ์ที่ใช่ 3. การทำงานอย่างเข้มแข็ง 4. การพึ่งพาตนเอง และสุดท้าย เป็นผู้ให้การสนับสนุนและให้การช่วยเหลือ

สังคมส่วนใหญ่มักเสนอความอยู่รอดปลอดภัยและความสุขสบายแก่ผู้สูงอายุ ซึ่งเป็นความต้องการในมิติแรกเท่านั้น แต่มักไม่ให้ความสำคัญกับความต้องการในมิติอื่นๆ ลูกหลานบางคนอาจกีดกันผู้สูงอายุไม่ให้มีความสัมพันธ์ลึกซึ้งกับคนอื่นๆ การขอร้องไม่ให้ผู้สูงอายุทำงานหนัก และมักปฏิเสธความช่วยเหลือที่ผู้สูงอายุเสนอให้ด้วยความปรารถนาดี

แม้เราไม่จำเป็นต้องตอบสนองความปรารถนาของผู้สูงอายุในทุกๆ ข้อ แต่การทำความเข้าใจความต้องการที่แท้จริงของพวกท่าน และสนับสนุนให้ผู้สูงอายุเข้าถึงคุณค่าและความปรารถนาให้มากที่สุดเท่าที่เป็นไปได้ น่าจะเป็นสิ่งที่ผู้สูงวัยทุกคนต้องการ

ดร.ไมเคิลได้แจกแจงความต้องการพื้นฐานดังกล่าว สู่บทบาทรูปธรรมที่ผู้สูงอายุสามารถทำและเป็นได้อีก 9 ประการ การสนับสนุนให้ผู้สูงอายุดำรงบทบาทเหล่านี้ตามที่พวกท่านปรารถนา จะช่วยเปลี่ยนภาพของผู้สูงวัยธรรมดา เป็นผู้สูงวัยที่มีพลังสร้างสรรค์ หรือ Active Ageing

บทบาทของผู้สูงอายุที่ ดร.ไมเคิลกล่าวถึงได้แก่

1. บทบาทคนทำงาน แม้เกษียณแล้ว แต่ผู้สูงอายุส่วนใหญ่ต้องการทำงานสร้างผลผลิต การออกแบบงานที่เหมาะสมสำหรับผู้สูงอายุจะช่วยให้พวกท่านรับรู้ถึงการมีคุณค่า มีความสามารถ และสามารถพึ่งตนเองได้ อย่างไรก็ตาม งานที่ออกแบบให้ผู้สูงวัยทำนั้นควรสอดคล้องกับสภาพทางกายภาพและข้อจำกัดของพวกท่าน
2. บทบาทอาสาสมัคร ผู้สูงอายุมักจะถูกมองในมุมของผู้รับประโยชน์จากงานอาสาสมัคร เป็นผู้ถูกเยี่ยม เป็นผู้ถูกให้ แต่แท้จริงแล้วผู้สูงอายุบางส่วนต้องการทำสิ่งที่เป็นประโยชน์ต่อผู้อื่นและชุมชน การเป็นอาสาสมัครด้านสุขภาพ อาสาสมัครรักษาความปลอดภัยในชุมชน เป็นตัวอย่างบทบาทที่ดำรงอยู่ในสังคมผู้สูงอายุในไทย
3. บทบาทผู้เรียนรู้ ผู้สูงวัยจำนวนมากต้องการเรียนรู้ ดังจะเห็นได้ว่าปัจจุบันมีหลักสูตรอบรมจำนวนมากที่ผู้สูงอายุสนใจเรียน เช่น ศิลปะ การทำอาหาร การบริหารการเงิน การเรียนรู้เรื่องธรรมะและชีวิต เป็นต้น
4. บทบาทผู้ประกอบการ ผู้สูงวัยบางคนใช้เวลา (ที่มีอยู่มากมาย) เงินออม และเครือข่ายสังคมที่มีอยู่มากมายเป็นทุนสำคัญในการประกอบธุรกิจ นอกเหนือจากการมีรายได้แล้ว ผู้สูงวัยยังได้รับบทบาทเป็นผู้นำ เป็นผู้ตัดสินใจเรื่องสำคัญ ซึ่งช่วยเพิ่มคุณค่าและความภาคภูมิใจในตนเอง
5. บทบาทผู้ดูแลครอบครัว ผู้สูงวัยบางคนใช้เวลาไปกับการเลี้ยงหลาน การทำงานบ้าน การให้คำปรึกษาแก่สมาชิกในครอบครัว มักจะทำให้พวกเขาได้รับความเคารพ การดำรงบทบาทนี้ทำให้ผู้สูงวัยไม่ถูกมองว่าโง่และไร้ความสามารถ ขณะเดียวกัน สมาชิกในครอบครัวควรมองเห็นคุณค่าในงานเหล่านี้ที่ผู้สูงอายุกำลังทำอยู่ด้วย
6. บทบาทการรวมกลุ่มสังคม เช่น การทำอาหารร่วมกันที่บ้าน การไปวัดหรือโบสถ์เพื่อสวดมนต์และทำกิจกรรมทางศาสนา การอยู่ชมรมหมากรุก การรวมกลุ่มผลิตสินค้าในชุมชน หรือการเป็นอาสาสมัครที่ทำงานเป็นกลุ่ม กิจกรรมรวมกลุ่มเหล่านี้ช่วยตอบสนองความต้องการทางสังคมของผู้สูงวัย
7. บทบาทผู้เล่าเรื่อง ผู้สูงวัยต้องการถ่ายทอดประสบการณ์ชีวิตแก่คนรุ่นหลัง การรับฟังเรื่องราวของผู้สูงอายุในวัยเด็ก การผจญภัย การทำงาน บทเรียนสำคัญที่ผู้สูงอายุได้รับจากชีวิต จะทำให้ผู้สูงอายุรู้สึกเป็นสุขและมีคุณค่า ขณะเดียวกันยังทำให้ผู้สูงวัยรับรู้คุณค่าความหมายของชีวิตส่วนลึกของตน
8. บทบาทศิลปิน ผู้สูงวัยจำนวนมากต้องการสร้างสรรค์ผลงานทางศิลปะ ซึ่งนอกเหนือจากผู้สร้างสรรค์ความบันเทิงและสุนทรียภาพแล้ว ยังช่วยให้พวกเขาได้ทบทวนชีวิต กลั่นกรองประสบการณ์เป็นชิ้นงานศิลปะเผยแพร่สู่สาธารณะ
9. บทบาทนักกีฬา ผู้สูงวัยบางคนเป็นสมาชิกชมรมวิ่ง ตีปิงปอง เข้ายิมออกกำลังกาย ผู้สูงวัยมักชอบเล่นกีฬาแบบเดี่ยว แต่ ดร.ไมเคิลพบว่า มีแนวโน้มเช่นกันที่ผู้สูงวัยจะเล่นกีฬาประเภททีมมากขึ้น

นี่คือบทบาททั้ง 9 ประการที่ผู้สูงอายุต้องการมีส่วนร่วม ในการนี้ ระบบสุขภาพและระบบสังคมควรร่วมกันสนับสนุนให้ผู้สูงอายุดำรงบทบาทเหล่านี้ ขณะเดียวกัน ภาคธุรกิจอาจเสนอสินค้าและบริการที่ตอบสนองความต้องการดังกล่าว เช่น การจัดห้องเรียนสำหรับผู้สูงอายุ การจัดรายการกีฬาสำหรับผู้สูงวัย การให้คำแนะนำสำหรับผู้ประกอบการวัยเกษียณ เป็นต้น

ด้วยวิธีมองผู้สูงวัยที่เปลี่ยนจากผู้รอรับความช่วยเหลือ (passive) เป็นผู้มีความสามารถกระทำการ (active) ย่อมสนับสนุนให้เกิดระบบบริการที่เอื้อให้ผู้สูงอายุได้ใช้ศักยภาพของตนเองในทางสร้างสรรค์ มีความหวัง และมีความหมาย