ให้บ้านเกิดของเราเต็มไปด้วยความกรุณา - เรื่องเล่ากระบวนกรชุมชนกรุณา เจนจิรา โลชา

เจน-เจนจิรา โลชา คือหนึ่งในนักจัดกระบวนการเรียนรู้และนักกิจกรรมเพื่อสนับสนุนให้คนไทยมีความรู้เรื่องการอยู่และตายดี ด้วยจิตใจที่แน่วแน่และประสบการณ์ที่ยาวนาน ทำให้วันนี้ บ้านเกิดของเจนไม่ใช่ชุมชนที่ผู้คนจะหลบหนีการพูดคุยเรื่องความตายเหมือนอย่างเคยอีกต่อไป แต่กลับมองเห็นคุณค่าและความหมายของชีวิตขณะอยู่ จนถึงรู้จักการวางแผนชีวิต เมื่อช่วงเวลาสุดท้ายของชีวิตมาถึงอีกด้วย

ปัจจุบันเจนร่วมงานกับโรงพยาบาลแม่สรวย จังหวัดเชียงราย เพื่อร่วมผลักดันให้บุคลากรทางการแพทย์ อาสาสมัครสาธารณสุขหมู่บ้าน (อสม.) ผู้ป่วยและญาติเข้าใจเรื่องการอยู่และตายดี ด้วยเวลาเพียง 4 ปี  ปัจจุบันกระบวนการพูดคุย ให้คำปรึกษา และวางแผนการอยู่และตายดีในผู้สูงอายุและผู้ป่วยระยะท้ายกลายส่วนหนึ่งในขั้นตอนการพบแพทย์ของโรงพยาบาลแล้ว 

การทำให้โรงพยาบาลชุมชน และชาวบ้านยอมรับหญิงสาวจากเมืองกรุงย่อมไม่ใช่เรื่องง่าย แต่มันได้เกิดขึ้นแล้ว และแน่นอนว่าความสำเร็จนี้ไม่ได้มาด้วยโชคชะตาหรือจังหวะชีวิต แต่เป็นเรื่องของแนวคิด ประสบการณ์ และความสามารถที่สั่งสมมาอย่างยาวนาน

 

จากพนักงานบริษัทสู่กระบวนกรเสมสิกขาลัย 

เราได้รับการปลูกฝังเรื่องชุมชนและสังคมมาตั้งแต่เด็ก ที่บ้านมีหนังสือนิตยสาร สานแสงอรุณ ที่พูดเรื่องสังคม ชุมชนแทบทุกฉบับวางอยู่ในห้องน้ำ เมื่อไรที่รู้ว่าอาจารย์สุลักษณ์ ศิวรักษ์ มีวงเสวนา เราจะตามไปฟัง ทำให้ซึมซับมาเรื่อย ๆ พอถึงวัยทำงาน ก็ทำงานในบริษัทเอกชน ระหว่างนั้นก็ร่วมกิจกรรมกระบวนการเรียนรู้ของเสมสิกขาลัยไปด้วยอย่างต่อเนื่อง

ต่อมาลาออกจากงานบริษัทมาทำงานที่เสมสิขาลัย ทำให้การทำงานกับการเรียนรู้ภายในของเราเติบโตไปควบคู่กัน ในช่วงนั้นเสมสิกขาลัยจัดเวิร์คชอปเผชิญความตายอย่างสงบ มีพระไพศาล วิสาโล เป็นวิทยากร เราทำหน้าที่เป็นผู้จับประเด็นขึ้นกระดาน ปีหนึ่งๆ มีคอร์สเผชิญความตาย 5-6 ครั้ง ทำให้เราซึมซับแนวคิดเรื่องการอยู่และตายดี คิดเสมอว่าถ้าเราคิดเรื่องความตาย จะทำให้เราใช้ชีวิตในปัจจุบันให้ดีขึ้น

 

ทำไมเลือกกลับมาอยู่บ้าน

พอทำงานที่เสมฯ มาได้ 12 ปี ก็เริ่มรู้สึกไม่สนุกแล้ว แห้งเหี่ยว ไม่มีแรงบันดาลใจ แม่บอกว่าถ้าเป็นแบบนี้ก็ให้กลับมาอยู่บ้านดีกว่า เดี๋ยวแม่เลี้ยงเอง (หัวเราะ) และเพราะความตระหนักถึงเรื่องความตาย เราคิดเรื่องนี้อยู่ตลอด เราไม่อยากกลับมาอยู่บ้านตอนที่ตัวเองแก่จนไม่มีเรี่ยวแรงจะทำอะไรแล้ว ตอนลาออกจากเสมสิกขาลัย เรามาทำเช็คลิสต์เลยนะว่าเราอยากทำอะไรบ้าง ทยอยทำในสิ่งที่อยากทำ เมื่อไล่เรียงดูพบว่าสิ่งหนึ่งคือการได้กลับมาอยู่บ้าน ดูแลพ่อแม่ ในตอนที่ท่านยังแข็งแรงดีอยู่ ไม่อยากมาอยู่บ้านตอนท่านล้มป่วยไปแล้ว จนถึงตอนนี้กลับมาอยู่บ้านได้ 5 ปีแล้ว

 

ทำงานร่วมกับรพ.แม่สรวยได้อย่างไร

ช่วงทำงานที่เสมฯ เวลากลับบ้านช่วงเทศกาลก็จะไปจัดเวิร์คช็อปให้รพ. แม่สรวย เพราะอยากให้คนในชุมชนรับรู้ว่ามีกระบวนการพวกนี้อยู่ เรากับพี่ๆ ในรพ.ก็ค่อยๆสร้างความสัมพันธ์ที่ดีเรื่อยมา พอ Peaceful Death มาชวนว่าอยากทำอะไรเกี่ยวกับเรื่องการอยู่และตายดีบ้างไหม เราก็คิดว่าต้องทำงานกับรพ. แม่สรวยนี่แหละ เมื่อเรากลับมาอยู่บ้านเต็มตัว พี่ๆ ที่รพ.เขาก็ดีใจนะ ให้เราไปช่วยจัดกิจกรรมในรพ.ได้ง่ายและบ่อยขึ้น เพราะเรากลับมาอยู่บ้านแล้ว

 

ยากไหม กว่าจะทำให้รพ.ยอมรับกระบวนการของเรา

ชาวบ้านที่นี่เขาจะรู้ว่าเราคือลูกพ่อเทียน แม่ณี แต่ไม่รู้ หรือไม่ได้สนใจว่าเรามีความรู้มีประสบการณ์อะไรมาก่อน รู้แค่ว่าเราเป็นผู้หญิงที่ไปทำงานกรุงเทพฯ แล้วกลับมาอยู่บ้าน แต่พี่ๆ ที่รพ.แม่สรวยรู้ว่าเราทำอะไรได้บ้าง

เมื่อกลับมาบ้าน เราเข้าไปคุยหัวหน้าฝ่ายการพยาบาลว่า Peaceful Death ให้งบเรามาทำงานเรื่องชุมชนกรุณา ซึ่งมีคอนเซ็ปต์สอดคล้องกับเรื่อง palliative care (การดูแลแบบประคับประคอง) ที่กระทรวงสาธารณสุขมีนโยบายว่าทุกรพ.ต้องมีการดูแลแบบประคับประคองและมีตัวชี้วัดที่ต้องทำให้ถึงเป้า ตอนนั้นรพ.แม่สรวยมีพยาบาลที่ดูแลเรื่อง palliative care แค่คนเดียว ซึ่งยังขยับทำอะไรได้ไม่มาก ดังนั้นการที่เราเข้ามาทำสิ่งนี้ร่วมกับทางรพ. เขาจึงเห็นว่ามีประโยชน์ ช่วยเสริมแรง มันเลยวิน-วิน

ประกอบกับรพ.แม่สรวยมีความสนใจเรื่องการดูแลสุขทุกข์ของเจ้าหน้าที่ในรพ. และเข้าใจคอนเซ็ปต์เรื่องการดูแลใจคนทำงานมาก่อน รวมทั้งช่วงที่ทำงานเสมฯ เราจะเป็นคนคอยเชื่อมวิทยากรให้มาพูดคุยให้ความรู้กับทางรพ.อยู่เสมอ เช่น อ.ประมวล เพ็งจันทร์ พี่โจน จันได และหลวงพี่โก๋ พระจิตร์ จิตตสังวโร สิ่งเหล่านี้จึงกลายเป็นความสนิทสนม ไว้เนื้อเชื่อใจที่สั่งสมกันมาอย่างยาวนาน 

ตอนสมัยทำงานที่เสมฯ คิดแค่ว่าอยากให้คนบ้านเรารู้สิ่งเหล่านี้ด้วย ไม่คิดหรอกว่าจะส่งผลมาถึงตอนนี้ ถึงตอนนี้เรามีความสัมพันธ์ที่ดีกับทั้งหัวหน้าพยาบาลและพยาบาล palliative care พยาบาลคลินิกโรคเรื้อรัง เพราะเรามองเห็นภาพเดียวกัน

 

4 ปีที่ทำงานร่วมกันมีอะไร เกินความคาดหมายหรือไม่

โรงพยาบาลนำเรื่องการวางแผนสุขภาพล่วงหน้าเข้าไปในระบบการนัดพบแพทย์ถือว่าเกินเป้าหมายมาก เพราะตอนแรกเราแค่อยากให้รพ.เข้าใจเรื่อง palliative care และรับรู้ความต้องการของผู้ป่วยระยะท้ายเท่านั้น แต่พอทำไปแล้วกลายเป็นรูปธรรม และมีความเป็นหนึ่งเดียวกับเจ้าหน้าที่รพ.

โรงพยาบาลไว้วางใจเรามากเลยนะ ทุกครั้งที่เราคุยกับผู้ป่วย เขาไม่รู้ด้วยซ้ำว่าเราพูดอะไรไปบ้าง เราต้องอัดเสียงเพื่อให้เขาฟังว่าเราพูดอะไรกับผู้ป่วย เราเองก็ต้องระวังคำพูดมาก เราสร้างความไว้ใจมาด้วยการสั่งสม สิ่งที่ทำมาอย่างยาวนาน ฉะนั้นคิดว่าคงไม่ใช่ใครก็ได้ที่ทางรพ.จะไว้วางใจให้ทำเรื่องนี้ แต่เรายังขาดทีม ตอนนี้มีแค่เรากับรพ. มีบุคคลนอกเข้ามามีส่วนร่วมน้อยมาก  เคยมีเพื่อนมาช่วยทำงานบ้างในช่วงปีที่ 3 แต่ไม่ได้ขับเคลื่อนไปด้วยกันมากนัก

 

ตั้งใจจะทำอะไรต่อไป

ปีนี้ตั้งใจจะเยี่ยมบ้านผู้ป่วยร่วมกับอสม. 5 ครั้ง แต่ไปได้แค่ครั้งเดียว เพราะติดขัดเรื่องเวลา และมีการทำกองทุนแพมเพิส โดยนำของสภาพดีในบ้านออกมาวางขาย ใครจะซื้อให้ใส่เงินบริจาค แล้วนำเงินที่ได้ไปซื้อแพมเพิสให้ผู้ป่วยติดเตียงในตำบล อยากให้เป็นจุดเริ่มต้นเล็กๆ ว่าทุกคนสามารถเป็นส่วนหนึ่งในการช่วยเหลือผู้อื่นได้

เจนปิดท้ายการพูดคุยกับ Peaceful Death ว่าเธอจะยังคงทำงานสร้างชุมชนกรุณาร่วมกับรพ.แม่สรวยต่อไปเพราะที่นี่เป็นบ้านเกิดของเธอ โดยตั้งใจจะขยายขอบเขตการทำงานด้านการวางแผนสุขภาพล่วงหน้าให้ครอบคลุมกลุ่มผู้ป่วยอื่นนอกจากผู้ป่วยโรคไต

“เราสัญญาใจกับรพ.แม่สรวยไว้แล้วว่าจะมาทำงานด้วยเรื่อย ๆแบบนี้แหละ เพราะเป็นความตั้งใจของเรา เราฝันไว้ว่าอยากให้คนไทยได้วางแผนสุขภาพล่วงหน้า ที่ผ่านมาต้องขอบคุณทางรพ. และทาง Peaceful Death ที่ไว้วางใจ สนับสนุนทุน ให้ร่วมมือและให้พื้นที่ในการทำงาน ทำให้เราได้ทำในสิ่งที่เราฝัน และยังเดินอยู่บนเส้นทางนี้ได้” .