เรื่อง: สุธีลักษณ์ ลาดปาละ

การสนับสนุนให้ผู้คนเข้าถึงการตายดีโดยใช้แนวคิดชุมชนกรุณาเพื่อการอยู่และตายดีนั้น กระบวนกรชุมชนหรือผู้ที่มีความรู้ความเข้าใจ มีทัศนคติ มีทักษะในเรื่องการอยู่อย่างมีความหมาย มีส่วนสำคัญในปฏิบัติการชุมชนกรุณาเพื่อการอยู่และตายดีนี้ ทั้งนี้ตั้งแต่กลุ่ม Peaceful Death ได้ดำเนินการอบรมกระบวนกรชุมชนเพื่อนำเครื่องมือและแนวคิดทั้งเรื่องการวางแผนดูแลล่วงหน้า การดูแลใจผู้ป่วย ผู้ดูแลไปใช้งานตั้งแต่ปี พ.ศ. 2561 เป็นต้นมา

ชุมชนกรุณาฯ ลำปางได้เชิญชวนผู้คนมาร่วมเรียนรู้ อบรมให้เกิดทักษะกระบวนกรชุมชนเผยแพร่ความรู้เรื่องการอยู่และตายดีมากว่า 50 คน โดยมีทั้งบุคคลทั่วไปที่สนใจ ผู้สูงอายุ บุคลากรสาธารณสุข อาสาสมัครสาธารณสุข และเจ้าหน้าที่หน่วยงานอื่นๆมาร่วมเรียนรู้ เริ่มต้นจากการไปร่วมอบรมในกิจกรรมที่กลุ่ม Peaceful Death จัดขึ้น ต่อมาจึงจัดอบรมเองในพื้นที่ จ.ลำปาง ซึ่งพบความแตกต่างกันระหว่างกระบวนกรชุมชนที่เป็นบุคคลทั่วไปกับเจ้าหน้าที่หน่วยงานต่างๆ คือ

กลุ่มที่เป็นบุคคลทั่วไปนั้นมีความท้าทายในการริเริ่มเชิญชวนผู้คนมาทำกิจกรรม มาร่วมเรียนรู้ ไม่ว่าจะเป็นกิจกรรมแบบกลุ่มเช่น เกมไพ่ไขชีวิต หรือกิจกรรมรายบุคคล เช่น การเขียนสมุดเบาใจ การใช้ไพ่ฤดูฝนเพื่อดูแลใจ เนื่องจากไม่คุ้นเคยที่จะเริ่มสื่อสารหรือทำความรู้จักกับผู้คนใหม่ๆ และยิ่งเป็นประเด็นที่เกี่ยวข้องกับชีวิตและความตาย ก็ยิ่งกังวลที่จะเริ่มสื่อสาร แม้จะเห็นว่าเป็นประโยชน์ก็ตาม

สำหรับกลุ่มที่เป็นเจ้าหน้าที่หน่วยงานต่างๆ มีข้อจำกัดในเรื่องของภาระงาน เวลาในการทำงานที่ค่อนข้างเร่งรัด จึงไม่สะดวกที่จะลองนำเครื่องมือใหม่ๆเข้าไปใช้ นอกจากคนที่มีหน้างานประจำที่เกี่ยวข้องอยู่แล้วที่สามารถนำเอาไปทดลองใช้ได้ นอกจากนี้ยังติดความเคยชินในการให้คำแนะนำ สั่งสอน ให้ข้อเสนอแนะ มากกว่าการรับฟังอย่างใส่ใจที่เป็นหัวใจสำคัญในการใช้เครื่องมือด้วย ซึ่งเมื่อขาดโอกาสในนำไปใช้งานก็ทำให้ขาดความมั่นใจ และไม่ได้ตระหนักถึงคุณค่าในการใช้เครื่องมือ การเผยแพร่เรื่องการอยู่และตายดีเท่าที่ควร

โดยในช่วงแรกนั้นหลังจากอบรมแล้ว ทางโครงการชุมชนกรุณาฯ ลำปาง ไม่ได้มีการจัดการสนับสนุนพื้นที่ปฏิบัติการ พื้นที่ทดลองใช้เครื่องมือให้กับกระบวนกรชุมชนที่ผ่านการอบรม มีเพียงพื้นที่สื่อสารบนช่องทางออนไลน์ เช่น กลุ่มเฟซบุค หรือกลุ่มไลน์ ที่แจ้งไว้ว่าหากมีความติดขัดในการนำเครื่องมือไปใช้ ติดขัดในการเผยแพร่ความรู้เรื่องการอยู่และตายดี สามารถสื่อสารมาได้ แต่เมื่อมีกิจกรรมที่ต้องอาศัยทีมกระบวนกรชุมชนไปช่วยสนับสนุนในการทำกิจกรรม จึงสังเกตเห็นข้อติดขัดดังกล่าว ทำให้ริเริ่มการสนับสนุนพื้นที่ปฏิบัติการชุมชนกรุณา โดยแบ่งออกเป็น 2 แบบ คือ

1. หาพื้นที่ในการฝึกฝนใช้เครื่องมือให้กับกระบวนกรชุมชนที่เป็นกลุ่มคนทั่วไป ทั้งการชักชวนให้ไปเป็นจิตอาสารับฟังผู้ป่วย ผู้ดูแล บุคลากรทางการแพทย์ ในโรงพยาบาลลำปาง นอกจากนั้นเมื่อมีการอบรมเผยแพร่แนวคิดเรื่องชุมชนกรุณาฯ การใช้เครื่องมือของกลุ่ม peaceful death ในโรงเรียนผู้สูงอายุ องค์กร ชุมชนใด หรือการออกร้านในงานนิทรรศการ งานกิจกรรมของหน่วยงานต่างๆที่ทางชุมชนกรุณาฯ ลำปางไปร่วมงาน ก็เชื้อเชิญให้กระบวนกรชุมชนไปร่วมกิจกรรม ร่วมฝึกใช้เครื่องมือในการถ่ายทอดแนวคิดการอยู่และตายดี โดยหลังการทำกิจกรรมทุกครั้ง มีการสรุปบทเรียน สิ่งที่ได้เรียนรู้ในการทำกิจกรรม สิ่งที่ติดขัด ต้องการแก้ไขปรับปรุง พร้อมหนุนเสริมพลังใจ ให้การสนับสนุนในการพัฒนาตัวเอง จนเกิดความมั่นใจสามารถนำทั้งความรู้ ทักษะ เครื่องมือไปใช้ในพื้นที่อื่นๆ ในชุมชนของตนเอง ทั้งนี้มีกระบวนกรชุมชนหลายท่านที่มีความสามารถในการเป็นพี่เลี้ยงกระบวนกรชุมชนหน้าใหม่ สังเกตการณ์ ให้ข้อเสนอแนะ และคำแนะนำให้กับเพื่อนใหม่ได้
2. สำหรับกระบวนกรชุมชนที่เป็นอาสาสมัครสาธารณสุข หรือเจ้าหน้าที่ของหน่วยงานต่างๆ อาทิ อาสาสมัครสาธารณสุขบ้านศรีหมวดเกล้า ต.ชมพู จ.ลำปาง เจ้าหน้าที่ศูนย์พัฒนาการจัดสวัสดิการผู้สูงอายุ จ.ลำปาง หลังจากที่ได้ไปฝึกอบรมในชุมชน ในหน่วยงาน และให้เครื่องมือในการนำไปใช้งานแล้ว ในปี พ.ศ. 2565 ได้มีการทำกิจกรรมสนับสนุนพื้นที่ปฏิบัติการ โดยการทบทวนการใช้เครื่องมือ และทำกิจกรรมในชุมชน ในหน่วยงานร่วมกัน โดยมีทีมงานของชุมชนกรุณาฯลำปาง ร่วมเป็นพี่เลี้ยง ซึ่งเมื่อมีการจัดสรรเวลา การจัดกิจกรรม การสรุปบทเรียนหลังทำกิจกรรมเกิดขึ้น ก็ทำให้กระบวนกรชุมชนได้เห็นจุดที่ตนเองทำได้ จุดที่ยังติดขัด จุดที่ต้องพัฒนาต่อไป ทั้งนี้พบว่าสำหรับกระบวนกรชุมชนที่มีภาระงานประจำนั้น แม้จะเห็นความสำคัญหรือมีทักษะ ก็ยังมีข้อจำกัดเรื่องเวลาและโอกาสที่จะนำไปใช้งาน บางเครื่องมือต้องใช้ลักษณะการประยุกต์ใช้ ปรับบางขั้นตอน หรือเลือกใช้เครื่องมือสำหรับคนที่จำเป็นต้องรับบริการนั้นๆจริงๆก่อน ซึ่งในอนาคต จะมีการชวนกระบวนกรชุมชนที่เป็นบุคคลทั่วไปเข้าไปร่วมทำกิจกรรม ให้บริการเครื่องมือต่างๆร่วมกับเจ้าหน้าที่ หรืออาสาสมัครสาธารณาสุขด้วย เพื่อลดข้อจำกัดเรื่องภาระงานที่เกินจำนวนบุคลากร กระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้ร่วมกัน และเป็นการรักษา พัฒนาทักษะของกระบวนกรชุมชนทั้งสองกลุ่มด้วย

กล่าวโดยสรุปคือ การสนับสนุนพื้นที่ปฏิบัติการสำหรับกระบวนกรชุมชน โดยมีทีมงานช่วยประสานงาน จัดกิจกรรม มีคนเป็นพี่เลี้ยง คอยสนับสนุน ชวนสรุปบทเรียนและเสริมพลังใจ มีส่วนช่วยให้กระบวนกรชุมชนข้ามพ้นข้อจำกัด ความท้าทาย ได้มีโอกาสทดลองใช้ความรู้ ทักษะที่อบรมมา เกิดการเปลี่ยนแปลงทัศนคติ เห็นความสำคัญ ประโยชน์ของการใช้เครื่องมือ การเผยแพร่แนวคิดเรื่องการอยู่และตายดีมากขึ้น จนนำไปใช้ได้อย่างเป็นปกติและสามารถถ่ายทอดทักษะกระบวนกรชุมชนไปยังคนอื่นต่อไปได้

การจัดอบรมกระบวนกรชุมชนเพื่อการอยู่และตายดีไม่ว่าจะทั้งในส่วนกลางที่กลุ่ม peaceful Death จัดเองหรือการสร้างกระบวนกรชุมชนของแต่ละพื้นที่ จึงควรมี session ที่การสนับสนุนการนำความรู้และเครื่องมือไปปฏิบัติงาน การสนับสนุนพี่เลี้ยง การได้สรุปบทเรียนหลังการนำเครื่องมือไปใช้ร่วมกันระหว่างผู้เข้ารับการอบรมและผู้ที่มีประสบการณ์การนำไปใช้ เพื่อให้เกิดความมั่นใจ ตระหนักถึงประโยชน์ของทั้งเครื่องมือและแนวคิดชุมชนกรุณาเพื่อการอยู่และตายดีมากยิ่งๆขึ้นไป