พื้นที่ระยะสุดท้าย : การวางผังเมืองเกี่ยวข้อง
กับผู้ป่วยระยะสุดท้ายได้อย่างไร ?

“End Game ชวนให้คิดถึงวันสุดท้ายบนโลกในแบบที่ไม่ใช่โศกนาฏกรรมอันเจ็บปวด” คืองานเสวนาที่ยืนยันคำตอบดังกล่าวได้เป็นอย่างดี

น่าแปลก งานเสวนานี้เกี่ยวข้องโดยตรงกับผู้ป่วยระยะสุดท้าย กลับเป็นงานที่ไม่ได้เกิดขึ้นภายใต้สังกัดโรงพยาบาลหรือองค์กรที่เกี่ยวข้องโดยตรงกับการรักษาแบบประคับประคอง แต่งานเสวนาในครั้งนี้ถูกจัดขึ้นที่คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (2 ธันวาคม เวลา 17.00-18.30 นาฬิกา) โดยมี UddC (Urban Design and Development Center) เป็นหัวใจหลักในการขับเคลื่อน

“มันเป็นภาควิชาการวางแผนภาคและเมือง โดยความร่วมมือจากสองที่ก็คือ สสส.(สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ) และ ภาควิชาการวางแผนภาพและเมืองคณะสถาปัตยกรรมจุฬา UddC ทำหน้าที่เหมือนเป็นศูนย์วิจัย เป็นอาร์ตสนับสนุนทางด้านวิชาการ ทำ 2 เรื่อง คือ การออกแบบพื้นที่ วางพื้นที่ เป็นมาสเตอร์แปลนที่เป็นอาณาบริเวณกว้าง ๆ กับอีกอันนึงคือเป็น Issue Base นี่คือจะจับประเด็นเรื่องของเมือง เช่น เรื่องการทำทางเดินในเมือง การส่งเสริมเรื่องแนวคิดการทำ Walk ability การผ่านโครงการ Good Walk หรือการสร้าง Empowerment การหาจุดร่วมศักยภาพของคนในสังคม เช่น โครงการ Noise map โครงการแผนที่เสียงในเมือง กระตุ้นการตอบรับเรื่องมลภาวะทางเสียงว่า เป็นมลพิษที่เกิดขึ้นในเมืองรองจากมลพิษด้านอื่น ๆ เช่น มลพิษในอากาศที่เราเพิ่งรู้จัก แต่จริงๆ แล้วมลภาวะทางเสียงเป็นมลพิษของเมืองที่มีความสำคัญ แต่คนกลับรู้น้อย สำคัญก็คือคนได้รับผลกระทบเป็นวงกว้าง ความจริงแล้วมีผลการวิจัยในเชิงการแพทย์ยืนยันว่า ผลกระทบที่เกิดขึ้นในเมืองโดยส่วนใหญ่กว่า 70% เป็นเสียงที่เกิดขึ้นจากการคมนาคมมากที่สุด นี่ก็ตัวอย่างจากโครงการ Issue Base” อดิศักดิ์ กันทะเมืองลี้ ผู้ช่วยผู้อำนวยการศูนย์ออกแบบและพัฒนาเมือง (UddC) ฝ่าย Urban Intelligence กล่าว

บางครั้งความว่างเปล่าของความตายก็สัมพันธ์กับมนุษย์อย่างเป็นรูปธรรม อดิศักดิ์ กันทะเมืองลี้ ยืนยันว่า ความตายนั้นเกี่ยวข้องกับการใช้พื้นที่ ซึ่งสัมพันธ์กับการวางแผนเมืองโดยตรง ตัวอย่างเช่น ที่ดินบริเวณถนนสุขุมวิทที่มีราคาสูง ซึ่งปรากฏพื้นที่บางส่วนถูกใช้เป็นหลุมศพของวัฒนธรรมชาวจีน

“กรุงเทพฯ เองมีพื้นที่ฮวงซุ้ยในเส้นถนนสุขุมวิท ราคาที่ดินสูงมาก แต่สิ่งที่เราต้องตั้งคำถามก็คือคุณค่าของหลุมศพสอดคล้องกับเมืองที่เหลือน้อยลงไปทุกทีหรือเปล่า สำคัญก็คือคนที่จะไปฝังหรือเอากระดูก เอาอัฐิไปไว้ตรงนั้นได้จะต้องเป็นคนมีฐานะ ดังนั้นภาวะหลังความตายกับ Space ของเมืองก็เป็นเรื่องที่จะต้องพูดถึง หรือต้องกล่าวถึงในการบริหารจัดการพื้นที่ซึ่งมันเหลือน้อยลงเรื่อยๆ ”

งานเสวนา “End Game ชวนให้คิดถึงวันสุดท้ายบนโลกในแบบที่ไม่ใช่โศกนาฏกรรมอันเจ็บปวด” แบ่งเป็นสองส่วน ส่วนแรกคือการชมสารคดีที่บรรจุเรื่องราวช่วงชีวิตผู้ป่วยระยะสุดท้ายทั้งสี่ ที่ไม่ได้สัมพันธ์เพียงการรักษา และความป่วยไข้เท่านั้น แต่ยังสะท้อนให้เห็นถึงเรื่องราวระยะสุดท้ายของชีวิตที่เต็มไปด้วย พื้นที่ภายในสถานพักพิงผู้ป่วยระยะสุดท้าย (Hospice) ความสัมพันธ์ของคนรอบตัว ความต้องการของญาติและความต้องการของผู้ป่วยเอง ฯลฯ

เมื่อสารคดีสิ้นสุดลง ส่วนที่สองของงานเสวนาก็เริ่มต้นขึ้น โดยมี อดิศักดิ์ กันทะเมืองลี้ ผู้ช่วยผู้อำนวยการศูนย์ออกแบบและพัฒนาเมือง (UddC) ฝ่าย Urban Intelligence เป็นผู้ดำเนินรายการ และ ผศ.ดร.ภาวิกา ศรีรัตนบัลล์ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ประจำคณะรัฐศาสตร์ จุฬาฯ หนึ่งในทีมวิจัย คนเมือง 4.0 เป็นแกนหลักในการเสวนา ชวนให้ผู้เข้าร่วมงานทำความรู้จักกับการรักษาแบบประคับประคองและการใช้พื้นที่ของผู้ป่วย (Space)

อย่างไรก็ดี แม้การรักษาแบบประคับประคองจะให้ความสำคัญกับความสบายกายและจิตใจของผู้ป่วย เช่น ในการรักษาแบบ Palliative care ส่วนใหญ่จะไม่นิยมใช้เครื่องช่วยหายใจยื้อชีวิตของผู้ป่วยเพราะแม้จะยื้อชีวิตต่อไปได้ แต่ก็แลกมาด้วยความทรมานของผู้ป่วยแทน (ซึ่งตรงกันข้ามกับการประคองให้ผู้ป่วยจากไปด้วยความสงบ) หรือ ความสบายใจในการอยู่ท่ามกลางครอบครัว คนรัก ฟังเสียงสวดมนต์และดนตรีที่ชอบ เป็นต้น แต่หากพิจารณาอย่างลึกซึ้งแล้ว การรักษาแบบประคับประคองนั้นเกี่ยวข้องกับการใช้พื้นที่โดยไม่อาจเลี่ยง

เพราะความสบายกายและใจในช่วงสุดท้ายของชีวิตก็อาจหมายความรวมไปถึง สถานที่ (Space) สุดท้ายที่ผู้ป่วยประสงค์จะอาศัยด้วยเหมือนกัน ผู้ป่วยบางรายอาจสบายกายที่จะใช้ช่วงชีวิตสุดท้ายในโรงพยาบาล หรือ บางคนสบายใจที่จะกลับไปอยู่ในสถานที่ๆ คุ้นเคยท่ามกลางคนรัก

นอกจากนั้นแล้ว พื้นที่ซึ่งเกี่ยวข้องและจำเป็นโดยตรงสำหรับ Palliative Care แต่ยังไม่เป็นที่รู้จักแพร่หลายในเมืองไทยมากนักก็คือ สถานที่พักพิงดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้าย หรือ ฮอสพิซ (Hospice) ผศ.ดร.ภาวิกา ศรีรัตนบัลล์กล่าวในงานเสวนาว่า ความจริง Hospice ในเมืองไทยยังเป็นที่รู้จักน้อยและเข้าใจผิดมาก เพราะคนส่วนใหญ่ตั้งธงเอาไว้แล้วว่าเมื่อเข้าโรงพยาบาลหมายถึงการหายจากอาการป่วย แต่ Hospice มีไว้สำหรับดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้าย เป็นผู้ป่วยที่ไม่สามารถหายจากอาการป่วยได้แล้ว ยกตัวอย่างเช่น โรงพยาบาลมหาวชิราลงกรณธัญบุรี เป็นโรงพยาบาลสำหรับผู้ป่วยมะเร็งโดยเฉพาะ และมี Hospice สำหรับผู้ป่วยมะเร็ง แต่คนก็ยังไม่เข้าใจว่า Hospice คืออะไรอยู่ดี จากการมีมโนทัศน์ที่คิดว่าเข้าโรงพยาบาลเพื่อรักษาให้หายเท่านั้น

อดิศักดิ์ กันทะเมืองลี้ ผู้ดำเนินรายการยังชวนคิดอีกด้วยว่า ความจริงแล้วรัฐควรมองว่าการใช้สถานพักพิงดูแลผู้ป่วยระยะสุดท้ายนั้นเป็นสิทธิที่ประชาชนทุกคนสามารถเข้าถึงได้ด้วย

“Space ก่อนความตาย อย่าง Hospice เป็น Issue สำหรับเราตรงที่ พื้นที่ตรงนี้ควรเป็นบริการของเอกชนหรือรัฐ ? ถ้าตีความว่ามันเป็นบริการของรัฐ รัฐจะต้องดำเนินการแบบไหน เรื่องของ Hospice ควรที่จะเป็นสิ่งที่คนทุกคนสามารถเข้าถึงได้ ไม่ใช่เป็นความเหลื่อมล้ำ เพราะเป็นไปได้ว่าถ้าให้เอกชนเข้ามาจัดการก็กลายเป็นว่า คนที่มีศักยภาพในการใช้จ่ายสามารถเข้าถึงคุณภาพสุดท้ายของชีวิตได้ แต่คนที่มีกำลังทรัพย์น้อยกลับไม่สามารถเข้าถึง แต่ถ้ารัฐมองว่ามันเป็นสิทธิ์ขั้นพื้นฐานในการบริหารจัดการหรือเป็นเซอร์วิสให้กับคนที่อยู่ในเมือง (อยู่ในพื้นที่ดังกล่าว) มันก็จะไม่เป็นเรื่องของการเหลื่อมล้ำ”

แม้ว่าเดิมทีเราจะรู้จักความตายในนามความว่างเปล่า แต่การเสวนาในครั้งนี้ทำให้เกิดความเข้าใจที่ว่า นามสกุลของความตายนั้นยังพ่วงมาด้วยสิ่งที่จับต้องได้อย่าง คุณภาพชีวิตในพื้นที่ของผู้ป่วยระยะสุดท้าย ด้วยเหมือนกัน ความตายไม่ใช่เรื่องของความว่างเปล่าแบบที่เราเคยเข้าใจอีกต่อไป.

บุคคลสำคัญ : อดิศักดิ์ กันทะเมืองลี้, ผศ.ดร.ภาวิกา ศรีรัตนบัลล์