
การทำงานในโครงการ “ความตายพูดได้” กับ Peaceful Death ทำให้ “พี่ติ ชุติมา เรืองแก้วมณี” เปิดประสบการณ์เรียนรู้กับกลุ่มคนทำงานหลากหลาย ไม่ว่าจะเป็น แพทย์ พยาบาล ผู้ดูแลผู้ป่วย และตัวผู้ป่วยเอง ทำให้เกิดการรวบรวมกลุ่มคนที่สนใจเรื่องการดูแลสุขภาวะในช่วงท้ายของชีวิต เป็นเครือข่ายทำงานอย่างเป็นทางการและไม่เป็นทางการ เช่น เครือข่ายสร้างสุข ที่ประสานหน่วยงานภาครัฐ เอกชน ภาคประชาสังคม และกลุ่มแคร์คลับ ที่สร้างพื้นที่รับฟัง แลกเปลี่ยนข้อมูลความรู้ ให้คำปรึกษาปัญหาแก่ผู้ดูแลสุขภาวะช่วงท้ายของชีวิต เป็นต้น
การเข้ามาทำงานของพี่ติ เกิดจากความสนใจเรื่องการดูแลสุขภาวะในช่วงท้ายและการตายดี อันเนื่องมาจากประสบการณ์ส่วนตัวที่เคยดูแลคุณลุงและคุณป้าในช่วงท้ายของชีวิต และการมีโอกาสอยู่ในกลุ่มผู้ป่วย ทำให้เห็นความสำคัญของการดูแลช่วงท้าย โดยเฉพาะการจัดการความทุกข์ของผู้ป่วยและผู้ดูแล พี่ติในฐานะผู้ดูแลเห็นว่า ผู้ดูแลผู้ป่วยก็ต้องการพื้นที่ระบายความทุกข์ เพื่อพูดคุยแลกเปลี่ยนความทุกข์ซึ่งกันและกัน จึงสนใจการจัดพื้นที่ที่จะช่วยดูแลคนที่ทำงานดังกล่าว
เครื่องมือพิเศษสำหรับดูแลกลุ่มคนที่ดูแลผู้ป่วย “การ์ด Care Club” พี่ติเล่าว่า เกิดจากกลุ่ม Peaceful Death และคนทำงานกระบวนการเรื่องการดูแลสุขภาวะในช่วงท้ายของชีวิตเห็นว่า เวลาจัดอบรมหรือออกบูธจะมีผู้ดูแลผู้ป่วยเข้ามาพูดคุยด้วยเป็นจำนวนมาก ทำให้รับรู้ว่าพวกเขามีความทุกข์ ต้องการการรับฟัง พี่ติและเครือข่ายจึงหารือกันว่าน่าจะมีพื้นที่รับฟังและชุดเครื่องมือง่ายๆ ที่ช่วยให้กลุ่มผู้ดูแลได้ใช้ในการดูแลตัวเอง จากฐานความคิดว่า “เป็นกิจกรรมที่ทุกคนสามารถทำร่วมกันได้เหมือนการเล่นการ์ดเกม แต่เป็นการ์ดเกมเพื่อเปิดพื้นที่พูดคุยและแบ่งเบาความทุกข์” จึงคิดค้นครื่องมือช่วยสร้างพื้นที่พูดคุยและรับฟังผู้ดูแล ซึ่งผ่านกระบวนการพัฒนาแล้วพัฒนาเล่าถึง 6 รอบ และมีการทดลองใช้กับคนกลุ่มต่างๆ เช่น บ้านบางแค กลุ่มโยคะ และกลุ่มอื่นๆ เป็นต้น จนออกมาเป็น "การ์ด Care Club" ในที่สุด
การ์ด Care Club จะมีการ์ดหลักอยู่ 4 กลุ่ม คือ 1. การ์ดเริ่มต้น ชวนกลับมาเช็คอินภายใน 2. การ์ด sharing ชวนพูดคุยเปิดรับฟังเรื่องราว 3. การ์ดดูแลความรู้สึก หลังจากการพูดคุย เพราะบางคำถามอาจสร้างความสุขและทุกข์ และ 4. การ์ดปิด เพื่อสรุปปิดท้ายการดูแลผ่านกระบวนการเกมทั้งหมด
ผลจากการใช้ การ์ด Care Club “สร้างพื้นที่การรับฟัง” จะเห็นว่าช่วยเปิดพื้นที่การรับฟังจริงๆ ทำให้เกิดบรรยากาศความเข้าใจกัน การดูแลทุกข์ซึ่งกันและกัน
แต่ข้อจำกัดของการ์ดแคร์คือ บางครั้งผู้ดูแลผู้ป่วยมีเวลาเข้าร่วมกิจกรรมน้อย จึงไม่ได้แลกเปลี่ยนกันอย่างเต็มที่ ต่างจากคนที่มีเวลาทำกิจกรรมจนถึงช่วงการ์ดดูแลความรู้สึก พวกเขาจะได้กลับไปทำงานกับตัวเอง มีเวลาพักดูแลหัวใจตัวเอง ผลการร่วมกิจกรรมของแต่ละคนจึงแตกต่างกันไป ขึ้นกับเวลาที่ใช้ในการทำกิจกรรม แต่ผู้ดูแลที่เข้าร่วมกิจกรรมจะรู้ว่ามีคนที่พร้อมจะฟังพวกเขาอยู่เสมอ
การใช้การ์ด Care Club ให้ได้ผลดีที่สุด จำนวนคนที่เหมาะแก่การพูดคุยกลุ่มละประมาณ 4-6 คน เพราะจะได้ประสบการณ์ที่หลากหลาย ใช้เวลาประมาณ 1 ชั่วโมงครึ่ง ถึง 3 ชั่วโมง และสิ่งสำคัญคือ “กระบวนกร” และ “ผู้ชวนคุย” จะต้องเตรียมใจในการเปิดพื้นที่สร้างบรรยากาศสงบ สบายๆ ดูแลกันและกัน โดยใช้ “การฟังอย่างลึกซึ้ง” ทำให้เกิดการพูดคุยแลกเปลี่ยนประสบการณ์และให้กำลังใจผู้ดูแล จนเกิดชุมชนหรือกลุ่มที่จะเป็นชุมชนกรุณา เปิดพื้นที่ให้คนมาเรียนรูร่วมกันและรับฟังความทุกข์ซึ่งกันและกันต่อไป
การใช้การ์ด Care Club ควรเป็นไปตามธรรมชาติ ไม่จำเป็นต้องกำหนดรูปแบบที่ตายตัว หากแต่ปรับเปลี่ยนการใช้งานให้เหมาะสมกับบริบทของบุคคลหรือองค์กร บางคนที่เคยเข้าร่วมอบรมแล้วอาจกลับมาเล่นต่อ แต่บางคนอาจหยุดไปเลยเพราะได้รับการดูแลจนปัญหาในจิตใจคลี่คลายไปแล้ว บางคนมีความทุกข์มาก อาจต้องการการรับฟังแบบตัวต่อตัว การใช้การ์ดจึงไม่มีข้อบังคับว่าจะต้องทำบ่อยหรือต่อเนื่องยาวนานแค่ไหน อย่างไร ยกตัวอย่างเช่น การจัดกิจกรรมที่บ้านบางแค ผู้ดูแลส่วนใหญ่เป็นกลุ่มวิชาชีพที่อยู่กับผู้สูงอายุ อาจใช้การ์ด Care Club แค่บางคำถาม และทำให้พื้นที่คุยกันเป็นไปอย่างธรรมชาติสบายๆ ขณะที่ในสถานสงเคราะห์หรือกลุ่มที่ทำงานกับผู้ป่วยระยะสุดท้ายโดยตรง อาจต้องเปิดพื้นที่พูดคุยปลอบประโลมดูแลกันและกันเป็นประจำทุกเดือน เป็นต้น
อุปสรรคในการเป็นกระบวนกรและการดูแลผู้ดูแลคือ ผู้ดูแลล้วนมีภาระต้องดูแลผู้ป่วยแบบเกาะติด ยากจะปลีกตัว การมีคนมาสลับสับเปลี่ยนดูแลผู้ป่วยเป็นบางเวลาจะช่วยพวกเขาได้มาก ส่วนในหน่วยงานที่มีภาระงานมาก ควรมีข้อตกลงให้การทำกิจกรรมเป็นส่วนหนึ่งของงาน และการดูแลชีวิตความเป็นอยู่ของตัวเองและครอบครัว เป็นจุดติดขัดอีกอย่างหนึ่งที่ต้องอาศัยการแก้ไขเชิงระบบ กระบวนกรอาจช่วยได้ด้วยการพูดคุยเพื่อให้ผู้ดูแลเห็นปัญหา มีความหวัง และส่งเสียงกลับไปยังองค์กรเพื่อให้นำไปสู่การแก้ปัญหา
ผู้สนใจใช้การ์ด Care Club สามารถติดต่อเพจ "หัวใจกรุณา" มีช่องทางหลากหลายให้ทดลองใช้ และหากต้องการเป็นกระบวนกร ทักษะสำคัญที่จำเป็นต้องมีคือ การรับฟังอย่างลึกซึ้ง การนำกลุ่มย่อยๆ ทักษะการชวนพูดคุย การจับประเด็น การตั้งคำถาม และสิ่งสำคัญคือมีประสบการณ์เป็นผู้ดูแล ไม่ว่าจะเป็นการดูแลครอบครัวหรือสัตว์เลี้ยง
วันที่ออกอากาศ: 4 ตุลาคม 2563
ผู้เรียบเรียง: ศิริรุ่ง ศริสิทธิพิศาลภพ