ทั้งนี้งานหลักของทีมดูแลแบบประคับประคอง คือการดูแลผู้ป่วยแบบประคับประคองในโรงพยาบาล และรับเคสส่งต่อจากแผนกต่าง ๆ, ให้คำปรึกษาและออกเยี่ยมบ้านผู้ป่วยที่บ้าน รวมถึงบ้านพักผู้สูงอายุ, มีคลินิกเฉพาะทางสำหรับผู้ป่วยระยะท้าย, ช่วยเหลือในการจำหน่ายผู้ป่วยกลับบ้าน เพื่อให้เสียชีวิตที่บ้านหรือบ้านพักผู้สูงอายุ (compassionate discharge) และการประสานงานกับองค์กรดูแลแบบประคับประคอง เช่น โรงพยาบาลชุมชนเซนต์แอนดรู (St. Andrews Community Hospital) ซึ่งตั้งอยู่บริเวณใกล้เคียงกับโรงพยาบาลชางงี

แพทย์หญิงเจนกล่าวว่า สิงคโปร์กำลังเข้าสู่ภาวะ “สังคมผู้สูงอายุขั้นสูง” (Super-aged Society) โดยคาดว่าในปี พ.ศ. 2573 (2030) ประชากรอายุ 65 ปีขึ้นไปจะเพิ่มขึ้นเป็นร้อยละ 25 หรือ 1ใน 4 ของประชากรทั้งหมด ปัจจุบันโรคที่เป็นสาเหตุการเสียชีวิตหลัก ได้แก่ มะเร็ง ปอดอักเสบ โรคหัวใจและหลอดเลือด และผู้ป่วยที่ได้รับการดูแลแบบประคับประคองมี 2 กลุ่มใหญ่ คือ กลุ่มผู้ป่วยมะเร็งร้อยละ 60 และกลุ่มผู้ป่วยที่ไม่ใช่มะเร็งร้อยละ 40 เช่น โรคหัวใจล้มเหลว โรคปอดเรื้อรัง โรคไตวายเรื้อรัง โรคหลอดเลือดสมอง และภาวะสมองเสื่อม

ทั้งนี้การดูแลแบบประคับประคองในสิงคโปร์มีเป้าหมายหลักเพื่อผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตที่ดีที่สุดในช่วงท้าย ลดความทุกข์ทรมานทางร่างกายและจิตใจ และให้การดูแลที่สอดคล้องกับความต้องการและคุณค่าของผู้ป่วย โดยจัดให้มีการวางแผนการรักษาล่วงหน้า การช่วยให้ผู้ป่วยกลับไปเสียชีวิตที่บ้านหรือบ้านพักผู้สูงอายุ ตามความประสงค์ของผู้ป่วยและญาติ โดยทีมดูแลแบบประคับประคองของสิงคโปร์ให้บริการดูแลผู้ป่วยที่บ้าน ผ่านสายด่วน 24 ชั่วโมง การให้คำปรึกษาทางโทรศัพท์หรือแอปพลิเคชัน LINE การให้เช่าอุปกรณ์การแพทย์ เช่น เครื่องผลิตออกซิเจน เตียงสำหรับผู้ป่วยระยะสุดท้าย การสอนการดูแลผู้ป่วยให้แก่ครอบครัว เช่น การจัดการอาการทางกาย การใช้ยา และการดูแลด้านอารมณ์ เป็นต้น

รัฐบาลสิงคโปร์ตั้งเป้า “เพิ่มสัดส่วนผู้สูงอายุเสียชีวิตที่บ้าน

ในปี พ.ศ.2557  มูลนิธิ Lien ในสิงคโปร์สำรวจพบว่า ร้อยละ 77 ของผู้ป่วยต้องการเสียชีวิตที่บ้าน แต่ในปี พ.ศ. 2563 พบว่าคนสิงคโปร์ร้อยละ 61 เสียชีวิตในโรงพยาบาล ดังนั้นรัฐบาลสิงคโปร์จึงมีเป้าหมายที่จะลดจำนวนผู้ป่วยที่เสียชีวิตในโรงพยาบาลจากร้อยละ 61 เป็นร้อยละ 51 ภายในปี 2570 โดยการส่งเสริมการดูแลแบบประคับประคองที่บ้าน และให้การสนับสนุนผู้ดูแลที่บ้านมากขึ้น

ทั้งนี้สภาบ้านพักผู้ป่วยระยะท้ายสิงคโปร์ (Singapore Hospice Council) ได้สร้างเว็บไซต์ที่มีแหล่งข้อมูลสำหรับผู้ดูแลและบุคลากรทางการแพทย์ รวมถึงผู้ป่วยทั่วไป ส่วนโรงพยาบาลชางงีจัดทำข้อมูลเกี่ยวกับวิธีการดูแลรักษาผู้ป่วยระยะท้ายที่เข้าใจง่ายเผยแพร่ทั้งในอินเตอร์เน็ตและอินทราเน็ตของโรงพยาบาล  ขณะที่กระทรวงสาธารณสุขได้ส่งเสริมการดูแลแบบประคับประคองมากขึ้น ผ่านโครงการ “กลับบ้านด้วยความกรุณา” (Compassionate Discharge) สำหรับผู้ป่วยระยะท้ายที่ต้องการกลับไปเสียชีวิตที่บ้านหรือบ้านพักผู้สูงอายุ

ในสิงคโปร์มีการสร้างศูนย์ดูแลประคับประคองในชุมชนที่สามารถช่วยเหลือผู้ป่วยและครอบครัว โดยให้บริการในรูปแบบต่าง ๆ เช่น บริการทางการแพทย์ที่บ้าน การช่วยเหลือทางด้านจิตใจและสังคม รวมถึงการช่วยเหลือทางกายภาพ เช่น การพยาบาล การทำกายภาพบำบัด และการให้คำปรึกษาทางจิตใจทั้งแก่ผู้ป่วยและผู้ดูแล เช่น การใช้ยาแบบฉีด โดยมีภาพประกอบที่เข้าใจง่าย เพื่อช่วยให้ผู้ดูแลสามารถดูแลผู้ป่วยได้อย่างมั่นใจมากขึ้น

“ผู้ป่วยจะได้รับการดูแลอย่างเต็มที่จากทีมดูแลที่ประกอบด้วยพยาบาล นักสังคมสงเคราะห์ นักบำบัด และผู้ให้คำปรึกษาทางจิตใจ มีการให้บริการทางโทรศัพท์ 24 ชั่วโมงเพื่อคำแนะนำหรือช่วยเหลือที่จำเป็น นอกจากนี้ยังมีบริการช่วงกลางวัน ( Daycare) สำหรับผู้ป่วยที่สามารถเข้าไปทำรับบริการในศูนย์พยาบาลได้ รวมทั้งมีโครงการดูแลผู้สูงอายุ “Elder Care” ที่มุ่งเน้นการดูแลผู้ป่วยในบ้านพักผู้สูงอายุ โดยเฉพาะผู้ที่เจ็บป่วยเรื้อรังหรือป่วยระยะท้าย  ซึ่งโครงการนี้ช่วยให้ผู้ป่วยสามารถได้รับการดูแลที่บ้านพักผู้สูงอายุจนถึงช่วงท้ายของชีวิตได้”

ส่วนโครงการเยี่ยมบ้าน ViP (Violet Program) เริ่มขึ้นในปี 2563 โดยโรงพยาบาลชุมชนเซนต์แอนดรู รับดูแลผู้ป่วยที่มีภาวะอวัยวะเสื่อมและสมองเสื่อมและมีชีวิตเหลือประมาณหนึ่งปีจากโรงพยาบาลชางงี และต้องการรักษาที่บ้าน โดยมีเป้าหมายเพื่อให้ผู้ป่วยได้รับความสะดวกสบายที่สุด เพื่อป้องกันการเข้าโรงพยาบาลโดยไม่จำเป็น และรับผู้ป่วยที่ออกจากโรงพยาบาลทั้งผู้ป่วยมะเร็งและไม่ใช่ผู้ป่วยมะเร็งในโครงการ

“กลับบ้านด้วยความกรุณา”
ผู้ที่เข้าในโครงการนี้จะได้รับการดูแลโดยพยาบาล ภายใต้การสนับสนุนของแพทย์เฉพาะทางด้านการดูแลแบบประคับประคองและสหวิชาชีพอื่นๆ รวมทั้งที่ปรึกษาด้านจิตใจ มีการบริการดูแลอาการตลอด 24 ชั่วโมง โครงการนี้ได้รับรางวัลทีมงานที่ดีที่สุดจากรัฐบาลสิงคโปร์ในปีพ.ศ. 2565

นอกจากนี้ยังมีโครงการ EAGLEcare (อีเกิลแคร์) ซึ่งเป็นโครงการยกระดับการวางแผนสุขภาพล่วงหน้า การดูแลผู้สูงอายุ และการดูแลระยะท้ายในพื้นที่ภาคตะวันออกของสิงคโปร์ เริ่มต้นขึ้นในปีพ.ศ. 2558 โดยแผนกดูแลผู้สูงอายุโรงพยาบาลชางงี สำหรับศูนย์ผู้สูงอายุหรือเนอร์สซิ่งโฮมบริเวณใกล้เคียงโรงพยาบาล จำนวน 16 แห่ง ที่ให้บริการโดยไม่คิดค่าใช้จ่าย ซึ่งโรงพยาบาลจะได้รับค่าใช้จ่ายจากกระทรวงสาธารณสุข และทำงานร่วมกับโรงพยาบาลชุมชนเซนต์แอนดรูและแพทย์เวชปฏิบัติทั่วไป มีเป้าหมายเพื่อฝึกและสนับสนุนศูนย์พยาบาลต่างๆ เรื่องการทำแผนสุขภาพล่วงหน้า และการดูแลผู้สูงอายุและผู้ป่วยระยะท้าย

ทั้งนี้ระหว่างปี 2563 ถึง 2565 โครงการนี้ได้ฝึกอบรมการวางแผนสุขภาพล่วงหน้า การดูแลผู้สูงอายุและการดูแลระยะท้าย ให้แก่เจ้าหน้าที่ในเนอร์สซิ่งโฮม 500 คน มีผู้ป่วยในเนอร์สซิ่งโฮมเข้าร่วมโครงการ 500 คน  และผู้ป่วยที่เข้าร่มโครงการร้อยละ 91 เสียชีวิตในที่เนอร์สซิ่งโฮมตามเจตนารมย์ของผู้ป่วย

“ประคับประคอง”  จิตใจทั้งผู้ป่วยและญาติ

แพทย์หญิงเจนแลกเปลี่ยนประสบการณ์ว่า การดูแลผู้ป่วยสูงอายุระยะท้ายในสิงคโปร์ต้องดูแลครอบคลุมทั้งร่างกาย จิตใจและเศรษฐสังคม เช่น ทีมดูแลต้องพิจารณาถึงความสัมพันธ์ในครอบครัว เนื่องจากบางครั้งผู้ที่ตัดสินใจเกี่ยวกับการรักษาอาจไม่ใช่ผู้ดูแลหลัก ผู้ตัดสินใจหลักในครอบครัวอาจเป็นผู้ที่รับผิดชอบการเงินหรือค่าใช้จ่ายต่าง ๆ ดังนั้นการทำความเข้าใจเกี่ยวกับบทบาทและความสัมพันธ์ภายในครอบครัวจึงเป็นสิ่งสำคัญ เพื่อให้การตัดสินใจสามารถทำได้อย่างราบรื่นและเหมาะสมกับความต้องการของผู้ป่วยและครอบครัว

“วัฒนธรรมแบบเอเชียในไทยและสิงคโปร์มีความเหมือนกันคือ การพิจารณาว่าจะสื่อสารกับคนไข้หรือครอบครัว  เราต้องดูแผนผังครอบครัวว่าใครคือผู้ดูแลด้านค่าใช้จ่าย ผู้ป่วยอยู่อาศัยกับใคร และใครคือผู้ดูแลหลัก รวมทั้งดูประเด็นทางสังคมด้วยเช่น ผู้ป่วยนับถือศาสนาอะไร อารมณ์ความรู้สึกเป็นอย่างไร และมีเป้าหมายในชีวิตอย่างไร”

ส่วนวัฒนธรรมของชาวพุทธที่สิงคโปร์ ผู้ป่วยส่วนใหญ่อยากเสียชีวิตอย่างสงบ ทีมดูแลแบบประคับประคองจึงให้ความสำคัญกับการดูแลด้านจิตใจและจิตวิญญาณ เช่น ให้ผู้ป่วยได้ฟังธรรมะหรือดนตรีบำบัด จัดห้องพักให้เงียบสงบเพื่อให้ผู้ป่วยเสียชีวิตอย่างสงบ และให้โอกาสผู้ป่วยและครอบครัวได้กล่าวคำอำลาและขอขมากัน ซึ่งทั้งหมดนี้จะเกิดขึ้นได้ต้องอาศัยทีมสนับสนุนที่หลากหลาย

สรุป นำสิงคโปร์สู่ประเทศดัชนีการตายดี อันดับ 2 ของเอเชีย

แพทย์หญิงเจนกล่าวสรุปว่า การพัฒนาและส่งเสริมการดูแลแบบประคับประคองในสิงคโปร์ได้รับการสนับสนุนจากรัฐบาล และมีการฝึกอบรมบุคลากรทางการแพทย์ให้สามารถดูแลผู้ป่วยในช่วงปลายชีวิตได้อย่างเหมาะสม โดยมีการนำระบบประเมินผลจากกระทรวงสาธารณสุขมาใช้ เพื่อให้แน่ใจว่าผู้ป่วยได้รับการดูแลที่ดีที่สุดตามความต้องการของผู้ป่วย ซึ่งนับว่าเป็นการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญในระบบการดูแลสุขภาพของสิงคโปร์

“ในปีพ.ศ. 2553 สิงคโปร์จัดอยู่ในอันดับที่ 18 ของดัชนีการตายดี (The Quality of Death Index) ของโลก ในปีพ.ศ. 2554 กระทรวงสาธารณสุขตั้งทีมงานเพื่อกำหนดยุทธศาสตร์ชาติว่าด้วยเรื่องการดูแลแบบประคับประคอง โดยกำหนดแนวทางระดับชาติเพื่อการดูแลแบบประคับประคอง ประกอบด้วย 4 หัวข้อหลัก 13 แนวทาง เพื่อพัฒนามาตรฐานการดูแลแบบประคับประคอง โดยมีเป้าหมายเพื่อยกระดับคุณภาพการดูแลแบบประคับประคองให้สูงขึ้น และปีพ.ศ. 2558  สิงคโปร์อยู่ในอันดับที่ 2 ของเอเชียรองจากไต้หวัน และอันดับที่ 12 ของโลก” แพทย์หญิงเจนกล่าวสรุป

3

ชุมชนกรุณา Peaceful Death…ระบบชีวาภิบาล “นอกโรงพยาบาล”

ในการเสวนาครั้งนี้มีการพูดถึงแนวคิดการสร้างชุมชนกรุณา ในฐานะส่วนหนึ่งของการส่งเสริมการดูแลและประคับประคอง หรือชีวาภิบาล ซึ่งเป็นการเน้นถึงความสำคัญของการทำงานร่วมกันในชุมชน เพื่อให้สามารถจัดการดูแลผู้ป่วยในขั้นตอนสุดท้ายของชีวิตได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยเฉพาะในแง่ของการสร้างความตระหนักรู้และการให้ข้อมูลเกี่ยวกับการดูแลความความกรุณาและมีการสนับสนุนจากทุกฝ่ายในสังคม

เอกภพ​​​​ สิทธิวัฒนะ ผู้จัดการฝ่ายข้อมูล มูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาชุมชนกรุณา หรือกลุ่ม peaceful Death ซึ่งก่อตั้งขึ้นตั้งแต่ปี พ.ศ. 2546 กล่าวว่า ชุมชนกรุณาหมายถึงชุมชนที่ทุกคนมีส่วนร่วมรับผิดชอบ โดยเป็นทั้งชุมชนที่เป็นทางการและไม่เป็นทางการ  ทำหน้าที่กระตุ้น อำนวย และจัดให้ทุกส่วนที่เกี่ยวข้องเข้ามามีส่วนร่วมในการดูแลผู้ป่วย
เขากล่าวว่าชุมชนกรุณา Peaceful Death สร้างประโยชน์ 3 ประการคือ 1) เป็นพันธมิตร เพื่อชวนคนและครอบครัวมาเข้าร่วม ในการเปลี่ยนทัศนคติต่อความตายและการดูแลระยะท้าย โดยทำงานกับกลุ่มคนที่เผชิญความยากลำบากในการดูแลผู้ป่วยระยะท้าย 2) เสริมพลังประชาชน รวมทั้งคนเปราะบางกลุ่มต่างๆ เช่น การทำงานในเรือนจำจังหวัดกาฬสินธุ์และขอนแก่น โดยฝึกจิตอาสาดูแลผู้ป่วยในเรือนจำ ซึ่งเป็นทักษะที่สามารถนำไปใช้หลังจากออกจากเรือนจำแล้วกลับสู่ชุมชน  และ 3) สร้างการตระหนักรู้ต่อสาธารณะ เช่น กิจกรรม “30 วินาทีสุดท้ายของชีวิตก่อนตาย คุณเห็นภาพอะไร”

“เราอำนวยความสะดวกในการสร้างและประสานงานผู้ดูแลและเครือข่ายในชุมชน เพื่อแลกเปลี่ยนเครือข่าย ทรัพยากร และความรู้ในชุมชน” เอกภพกล่าว และบอกว่าชุมชนกรุณาเกิดขึ้นเพื่อเสริมหรือปิดช่องว่างระบบการดูแลแบบประคับประคองของระบบสุขภาพหลัก  เช่น นโยบายชีวภิบาล ที่ส่งเสริมให้เกิดบ้านชีวาภิบาล กุฎิชีวาภิบาล และสถานชีวาภิบาลหรือเนอร์สซิ่งโฮมที่ได้มาตรฐาน ที่ผู้สูงอายุทุกคนมี ACP ก่อนออกไปจากเนิร์สซิ่งโฮม

ส่วนชุมชนพะตง จังหวัดสงขลา เป็นชุมชนที่ออกแบบแอพพลิเคชั่น “พะตงสมาร์ทแคร”  เพื่อแก้ปัญหาเรื่องการเดินทาง ไปโรงพยาบาล และมีการรวมตัวเพื่อพัฒนา จิตอาสา ผู้ดูแล (caregiver )และ อาสาสมัครสาธารณสุขหมู่บ้าน (อสม.) และยังมีโครงการนำเยาวชนและคนทุกกลุ่มในชุมชนมาร่วมดูแลผู้สูงอายุ โดยฝึกนักเรียนให้รู้จักการพยากรณ์ความเสี่ยงการล้มในผู้สูงอายุ และฝึกเรื่องการดูแลให้ “ปลอดล้ม” ซึ่งนักเรียนสามารถเป็นส่วนหนึ่งในการดูแลผู้สูงอายุด้วยให้กระบวนกรชุมชนพูดคุยเรื่องความโศกเศร้า รวมทั้งมีโครงการขับเคลื่อนและกระตุ้นชุมชนให้ความรู้เกี่ยวกับการป่วยระยะท้าย เช่น Happy Death Day หรือ Death Fest  เป็นต้น

“เราทุกคนมีสิทธิ์เลือกว่าจะตายอย่างไร และวาระสุดท้ายของชีวิตเป็นความรับผิดชอบของทุกคน ขณะที่ประเทศไทยมีขนาดใหญ่ มีความหลากหลายทางวัฒนธรรม และความเชื่อ การมีชุมชนกรุณาจะช่วยตอบโจทย์เฉพาะชุมชนนั้นๆ รวมทั้งสามารถสร้างการตระหนักรู้และให้ข้อมูลแก่คนในชุมชนได้อีกด้วย” เอกภพสรุป

บทส่งท้าย

การเสวนานี้ได้ข้อสรุปว่า แม้รูปแบบการดูแลแบบประคับประคองในผู้สูงอายุจะแตกต่างกันตามบริบทของแต่ละประเทศ แต่หัวใจของการดูแลแบบประคับประคองที่มีร่วมกันคือการ ทำให้ผู้สูงอายุที่ป่วยระยะท้ายมีคุณภาพชีวิตที่ดี ท่ามกลางสถานที่และผู้คนและวิธีการรักษาที่ผู้ป่วย “เลือกเอง” โดยได้รับการสนับสนุนจากทุกภาคส่วนที่เกี่ยวข้อง