สถานการณ์การขับเคลื่อนและทางเลือกนโยบายการดูแลแบบประคับประคองของผู้ป่วยและครอบครัวในกองทุนประกันสังคม

โดย พรรัตน์ วชิรชัย

โครงการศึกษาสถานการณ์การขับเคลื่อนและทางเลือกนโยบายการดูแลแบบประคับประคองของผู้ป่วยและครอบครัวในกองทุนประกันสังคม มีวัตถุประสงค์ที่ต้องการศึกษา ปัญหาของการดูแลผู้ป่วยระยะท้ายของผู้ป่วยที่ใช้สิทธิประกันสังคม จากปัญหาดังกล่าวผู้ป่วยและครอบครัวมีเสียงสะท้อนและต้องการนโยบายเปลี่ยนแปลงอย่างไร และคณะกรรมการหรืออนุกรรมการพัฒนาชุดสิทธิประโยชน์มีแนวทางต่อการดูแลผู้ป่วยระยะประคับประคองและมีปัญหาหรืออุปสรรคในการผลักดันอย่างไรบ้าง


งานศึกษาชิ้นนี้จึงได้รวบรวม ที่มาปัญหา และความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงสิทธิการรักษาและการดูแลระยะท้ายของกลุ่มผู้ใช้สิทธิประกันสังคม ผ่านการทบทวนจากเอกสารต่างๆ เช่น งานวิจัย กฎหมายที่เกี่ยวข้อง อีกทั้งได้ทำแบบสอบถามกลุ่มเป้าหมาย ซึ่งคือผู้ที่กำลังเจ็บป่วยด้วยโรคที่รักษาได้ยาก มีภาวะคุกคามชีวิต เหลือเวลาชีวิตอย่างจำกัด หรือผู้ที่เป็นหรือเคยเป็นผู้ดูแลผู้ป่วยติดบ้านติดเตียงหรือระยะท้าย ที่ใช้สิทธิประกันสังคมและอยู่อาศัยอยุ่ในเขตกรุงเทพมหานครหรือปริมณฑล โดยประชาสัมพันธ์ผ่านเครือข่ายชีวาภิบาล หลังจากนั้นจึงสัมภาษณ์เชิงลึกกับผู้ตอบแบบสอบถาม 5 กรณี และสัมภาษณ์ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียและมีอำนาจตัดสินใจ ได้แก่ แพทย์ผู้ขับเคลื่อนเรื่องการดูแลแบบประคับประคอง และประธานคณะกรรมการอนุกรรมการศึกษาและปรับปรุงพัฒนาเกี่ยวกับขอบข่ายความคุ้มครอง การจัดเก็บเงินสมทบ และการพัฒนาสิทธิประโยชน์ กองทุนประกันสังคม


ผลการศึกษาพบสถานการณ์ปัญหาของการดูแลผู้ป่วยระยะท้ายของผู้ป่วยที่ใช้สิทธิประกันสังคมในโรงพยาบาล ดังนี้ 1. ผู้ป่วยและผู้ดูแลเข้าไม่ถึงสิทธิ เนื่องจากไม่ได้รับคำแนะนำเรื่องการดูแลจากแพทย์ประจำตัว และไม่มีความรู้เรื่องการดูแลประคับประคอง 2. ผู้ป่วยหรือผู้ดูแลไม่มั่นใจที่จะเสียชีวิตที่บ้าน เนื่องจากเป็นครอบครัวเดี่ยว ไม่มีความรู้และประสบการณ์ด้านการดูแลประคับประคอง 3. โรงพยาบาลหลายแห่งไม่มีความรู้ชุดนี้ ไม่มีหน่วยสำหรับดูแลประคับประคอง หรือหากมี ก็ไม่มีอัตรากำลังมากเพียงพอในการดูแลผู้ป่วย โดยเฉพาะอย่างยิ่งโรงพยาบาลเอกชน 4. โรงพยาบาลเอกชนไม่อาจเชื่อมโยงกับองค์กรส่วนท้องถิ่นได้ เนื่องจากโครงสร้างการทำงานที่ตัดขาดออกจากกัน 5. ผู้ป่วยและผู้ดูแลไม่มีความรู้และเข้าไม่ถึงชุดสิทธิประโยชน์ของประกันสังคม จากปัญหาดังกล่าว ผู้ป่วยและครอบครัวต้องการให้ 1. แพทย์ประจำตัวและโรงพยาบาลสื่อสารประชาสัมพันธ์และให้ข้อมูลเรื่องการดูแลผู้ป่วยระยะท้าย  2. ต้องการพัฒนาชุดสิทธิให้ครอบคลุมดูแลผู้ป่วยระยะยาวและระยะท้าย โดยคนผู้ป่วยไม่จำเป็นต้องจ่ายค่าใช้จ่ายเพิ่มเติม 3. ต้องการให้มีหน่วยที่ดูแลเรื่องการดูแลผู้ป่วยระยะยาวและระยะท้ายมีในทุกพื้นที่ ทุกโรงพยาบาล มีอัตรากำลังเพียงพอ สนับสนุนให้ผู้ป่วยกลับไปเสียชีวิตที่บ้านได้ ด้านคณะกรรมการหรืออนุกรรมการพัฒนาชุดสิทธิประโยชน์มีความต้องการพัฒนาชุดสิทธิประโยชน์การดูแลระยะท้าย ทว่าติดปัญหาเชิงโครงสร้างที่แนวคิดเรื่องการดูแลประคับประคองยังไม่เป็นที่รู้จักและเป็นที่ยอมรับของกลุ่มคณะกรรมการชุดต่างๆ ของประกันสังคม และการตัดสินใจเรื่องสิทธิประโยชน์ทางการแพทย์ทั้งหมดของประกันสังคมอยู่ที่คณะกรรมการการแพทย์ จึงมีข้อเสนอ 3 ข้อหลัก ได้แก่ เสนอให้แก้ไขกฎหมายพระราชบัญญัติประกันสังคมเพื่อเพิ่มสิทธิและเสียงของผู้ประกันตน  เสนอให้ผลักดันเรื่องการดูแลระยะท้ายจากโครงสร้างกฎหมายและองค์กรในสถานการณ์ปัจจุบัน และเสนอให้ภาคประชาสังคมให้ผลักดันประเด็นนี้ร่วมกัน