Universal design (UD) การออกแบบเพื่อคนทั้งมวล

จาก กรอบการพัฒนาสิ่งแวดล้อม กรอบการพัฒนาเมือง และกรอบการพัฒนาชุมชน ที่ต้องส่งเสริมสร้างความรู้ความเข้าใจให้กับคนในชุมชนในสังคม สร้างความตระหนักรู้ รวมถึงแทรกให้อยู่ในตำราเรียน และในสังคมผู้สูงอายุ จึงนำไปสู่เรื่องของ Universal design การออกแบบที่เอื้อสำหรับการใช้ชีวิตในสังคมการอยู่ร่วมกันกับคนในสังคมอย่างปกติสุข

Universal design คืออะไร

เป็นแนวคิดเรื่องการออกแบบสิ่งแวดล้อมการสร้างสถานที่และสิ่งของต่างๆเพื่อให้ทุกคนที่อยู่ในสังคมสามารถใช้ประโยชน์จากสิ่งเหล่านั้นได้อย่างเต็มที่และเท่าเทียมกันโดยไม่ต้องมีการออกแบบดัดแปลงพิเศษหรือเฉพาะเจาะจงเพื่อบุคคลกลุ่มหนึ่งกลุ่มใดโดยเฉพาะ

Universal design

ยังเป็นการออกแบบที่คำนึงถึงการใช้งานการใช้ให้คุ้มค่าสมประโยชน์ครอบคลุมสำหรับทุกคนโดยเริ่มต้นจากการคิดว่าทำอย่างไร คนประเภทต่างๆจึงจะมีโอกาสมาใช้ได้อย่างเท่าเทียม เช่น ผู้สูงอายุ คนป่วย สตรีตั้งครรภ์คนแคระ เด็กเล็กที่มากับรถเข็น  คนพิการประเภทต่างๆ

องค์ประกอบและหลักการของ Universal design

• Fairness ความเสมอภาคในการใช้งาน ทุกคนในสังคมสามารถใช้ได้อย่างเท่าเทียมกันไม่มีการแบ่งแยกและเลือกปฏิบัติ
• Flexibility ความยืดหยุ่น ในการใช้งานคือสามารถใช้ได้กับผู้ที่ถนัดซ้ายและขวา หรือปรับสภาพความสูงต่ำขึ้นลงได้ตามความสูงของผู้ใช้
• Simplicity ความเรียบง่ายและเข้าใจได้ดี เช่นมีภาพหรือคำอธิบายที่เรียบง่าย สำหรับคนทุกประเภท ไม่ว่าจะมีความรู้ระดับไหน อ่านหนังสือออกหรือไม่ อ่านภาษาต่างประเทศได้หรือไม่ หรืออาจใช้รูปภาพเป็นสัญลักษณ์สากลสื่อสารให้เข้าใจได้ง่าย
• Understanding มีข้อมูลพอเพียงและสำหรับการใช้งาน
• Safety ความทนทานต่อการใช้งานที่ผิดพลาด เช่น มีระบบป้องกันอันตรายหากมีการใช้ผิดพลาดรวมทั้งไม่เสียหายได้โดยง่าย
• Energy conservation ทุ่นแรง เช่น ใช้ที่เปิดก๊อกน้ำแบบยกขึ้น กดลง แทนการใช้มือขันก๊อกแบบเป็นเกลียว
• Space มีขนาดและสถานที่เหมาะสมกับการใช้งาน สำหรับคนร่างกายใหญ่โต คนที่เคลื่อนไหวยาก เช่น คนพิการมีรถเข็นคันใหญ่ ต้องการที่สำหรับหมุนไปมาในบริเวณที่ใช้งาน

Universal Design การออกแบบเพื่อคนทั้งมวล มาประยุกต์ใช้กับสังคมไทย

การนำการออกแบบเพื่อคนทั้งมวล มาประยุกต์ใช้กับสังคมไทย จะช่วยเปิดกว้างให้ทุกภาคส่วนได้อยู่ร่วมกันและยอมรับกัน ภายใต้พื้นฐานความเชื่อที่ว่า มนุษย์ทุกคนในโลกนี้เกิดมาเป็นคนเหมือนกัน สังคมมีหน้าที่ต้องดูแลรับผิดชอบให้สมาชิกทุกคนอยู่ในสังคมได้อย่างปกติสุข อย่างเสมอภาคเท่าเทียมกัน

• ภาครัฐและองค์กรท้องถิ่นที่ต้องดูแลและสนับสนุนให้มีการจัดสร้าง ก่อสร้างในระดับต่างๆ ให้ความสนใจ และตระหนักว่าจะต้องดูแลสมาชิกทุกคนในสังคมอย่างเท่าเทียมกัน
• ผู้เชี่ยวชาญด้านการออกแบบ สถาปนิกวิศวกร และผู้รับผิดชอบด้านการก่อสร้าง รวมทั้งผู้ผลิตในฐานะผู้ออกแบบ วางแผนในเชิงรายละเอียด ที่ต้องใช้ความรู้ ทักษะพิเศษในการสร้าง และออกแบบที่ครอบคลุมถึงมวลชนทุกคน
• คนพิการ ผู้สูงอายุ หรือผู้มีขีดจำกัดต่างๆ ในฐานะผู้ใช้บริการ จะต้องช่วยเสนอแนะวิพากษ์วิจารณ์เพื่อให้มีการปรับปรุงพัฒนาและสอดคล้องสะดวกแก่การใช้งานได้เป็นอย่างดี

เพื่อให้คนไทยได้อยู่ในสภาพแวดล้อม สถานที่และมีสิ่งของเครื่องใช้ ที่สามารถรองรับการใช้งานได้ สำหรับสมาชิกทุกคนในสังคม เพื่อความสะดวกและปลอดภัยของคนไทยทั้งมวล อย่างเสมอภาคเท่าเทียมกัน
การพัฒนาสิ่งแวดล้อม + การพัฒนาชุมชน + การพัฒนาเมือง + การออกแบบเพื่อมวลเพื่อคนทั้งมวล + การสร้างความรู้ความเข้าใจ + การสร้างความตระหนักรู้ และการนำข้อมูลบรรจุในตำราเรียน เหล่านี้คือปัจจัยเอื้อให้เกิดชุมชนและสิ่งแวดล้อมที่เป็นมิตรสำหรับผู้สูงอายุ ตามบริบทของสังคมไทย และทำให้เกิดความมั่นคง ยั่งยืน ทุกคนสามารถใช้ประโยชน์ได้

สำนักสิ่งแวดล้อม กรุงเทพมหานคร

ในส่วนของกทม. การพัฒนาพื้นที่สีเขียวให้เหมาะสมและปลอดภัยสำหรับผู้สูงอายุ การเตรียมตัวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ (Aging society) เป็นสิ่งสำคัญเนื่องจากประเทศไทยและหลายประเทศทั่วโลก กำลังเข้าสู่ยุคที่มีประชากรสูงอายุเพิ่มมากขึ้น การเตรียมตัวที่ดีช่วยให้ผู้สูงอายุสามารถมีคุณภาพชีวิตที่ดี และสามารถดูแลตัวเองได้อย่างมีประสิทธิภาพกรุงเทพมหานครได้ให้ความสำคัญในการดูแลผู้สูงอายุ ที่ครอบคลุมในทุกมิติ เพื่อรองรับจำนวนผู้สูงอายุที่เพิ่มขึ้น
 
สำนักอนามัย ร่วมกับวิทยาลัยประชากรศาสตร์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยได้ดำเนินโครงการ จัดทำแผนปฏิบัติการด้านผู้สูงอายุกรุงเทพมหานคร ระยะที่ 3 พ.ศ 2566-2570 โดยมีวิสัยทัศน์ว่า

 “ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดี มีหลักประกันมั่นคงพึ่งพาตนเองได้ เป็นพลังของสังคม”

แผนปฏิบัติการด้านผู้สูงอายุกรุงเทพมหานครระยะที่ 3 พ.ศ 2566-2570

มิติสภาพแวดล้อม

Objectives: ลดความเสี่ยงของการเกิดอุบัติเหตุ และ ผลกระทบจากสาธารณภัยในผู้สูงอายุ
Key Results :  อาคารหรือสถานที่สาธารณะ ภายใต้สังกัดกรุงเทพมหานคร และทางเท้า ทางข้าม เพื่อการเข้าใช้พื้นที่ต้องมีความปลอดภัยสำหรับผู้สูงอายุ
มาตรการ 2.16 ปรับปรุงอาคารหรือสถานที่สาธารณะให้เหมาะสมและปลอดภัยสำหรับผู้สูงอายุ
“อาคารหรือสถานที่สาธารณะของกรุงเทพ (โรงเรียนฝึกอาชีพ ศูนย์เยาวชน ศูนย์สร้างสุขทุกวัย ศูนย์กีฬา สวนสาธารณะได้รับการปรับปรุง หรือออกแบบ ตามแนวคิดการออกแบบสำหรับคนทุกวัย Universal design”

การพัฒนาพื้นที่สีเขียว

ในยุคปัจจุบันการสร้างพื้นที่สาธารณะเป็นสิ่งสำคัญ ในการยกระดับคุณภาพชีวิตของประชาชน โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกลุ่มผู้สูงอายุและผู้พิการ ที่มีข้อจำกัดในการเคลื่อนไหว และการเข้าถึง การออกแบบสวนสาธารณะ จึงควรคำนึงถึงหลัก universal design หรือการออกแบบเพื่อทุกคน เพื่อให้ทุกคนสามารถใช้ประโยชน์จากพื้นที่ได้อย่างเท่าเทียม
วัตถุประสงค์
1 สร้างสวนสาธารณะที่เหมาะสมสำหรับผู้สูงอายุและผู้พิการ
2 ลดความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงพื้นที่สาธารณะ
3 ส่งเสริมสุขภาพกายและใจผ่านการใช้สวนสาธารณะ

การพัฒนาพื้นที่สีเขียวให้เหมาะสมและปลอดภัยสำหรับผู้สูงอายุ : สวนสาธารณะ
1 ออกแบบพื้นที่ให้ปลอดภัย
   -พื้นผิวทางเดิน ใช้วัสดุป้องกันการลื่นและมีความเรียบเพื่อป้องกันการสะดุดหรือล้ม
   – แสงสว่าง ติดตั้งไฟส่องแสงสว่างในบริเวณต่างๆให้เพียงพอโดยเฉพาะในช่วงค่ำ
   – ราวจับ เพิ่มราวจับในพื้นที่ที่มีทางลาดหรือบริเวณที่ต้องการการทรงตัว
   – จุดพักฉุกเฉิน มีจุดช่วยเหลือหรือปุ่มเรียกเจ้าหน้าที่ในกรณีฉุกเฉิน
 
2 การออกแบบเพื่อความสะดวกสบาย
   – ทางเดินกว้าง มีความกว้างเพียงพอสำหรับรถเข็นหรืออุปกรณ์ช่วยเดิน
   – ม้านั่งพักผ่อน วางม้านั่งในระยะห่างที่เหมาะสมพร้อมร่มเงาหรือหลังคากันแดดและฝน
   – ห้องน้ำ จัดห้องน้ำที่ออกแบบเฉพาะสำหรับผู้สูงอายุเช่นมีเราจับและพื้นที่เพียงพอสำหรับรถเข็น
   – แหล่งน้ำดื่ม มีจุดบริการน้ำดื่มสะอาดในหลายๆพื้นที่
3 กิจกรรมที่ส่งเสริมสุขภาพ
   – อุปกรณ์ออกกำลังกาย ติดตั้งอุปกรณ์ที่เหมาะสมกับผู้สูงอายุเช่นเครื่องออกกำลังกายแบบเบาๆเพื่อการยืดเส้นและเสริมสร้างกล้ามเนื้อ
   – พื้นที่กิจกรรม จัดพื้นที่สำหรับโยคะ ไทเก๊ก หรือกิจกรรมกลุ่ม ที่ช่วยกระตุ้นสมองและความสัมพันธ์ทางสังคม
   – สวนบำบัด เพิ่มพื้นที่สีเขียว เช่น สวนสมุนไพร หรือ สวนดอกไม้ที่ให้กลิ่นหอม เพื่อสร้างความผ่อนคลาย
4 การเข้าถึงและการสื่อสาร
    – ป้ายบอกทาง ใช้ตัวอักษรขนาดใหญ่และชัดเจนพร้อมแผนที่ที่เข้าใจง่าย
     – ทางลาด มีทางลาดสำหรับผู้ใช้รถเข็นหรือผู้ที่เดินลำบาก
     – ระบบเสียงประชาสัมพันธ์ หากมีกิจกรรมหรือประกาศควรใช้ลำโพงที่เสียงชัดเจนและไม่ดังจนเกินไป
5 ส่งเสริมปฏิสัมพันธ์ทางสังคม
      – พื้นที่สังคม มีจุดนั่งพักที่ส่งเสริมการพบปะพูดคุย เช่น โต๊ะหมากรุก หรือ พื้นที่จัดกิจกรรมกลุ่ม
      – กิจกรรมเชิงสร้างสรรค์ จัดกิจกรรม workshop เช่นการทำสวนเล็กๆหรือจัดงานชุมชนสำหรับผู้สูงอายุ
6 การบำรุงรักษาความสะอาด
      – ดูแลรักษาสวนธารณะให้สะอาดและปราศจากสิ่งกีดขวาง
      – การดูแลบำรุงรักษาอุปกรณ์ตรวจสอบอุปกรณ์ต่างๆให้ใช้งานได้อย่างปลอดภัยและคงทน

สวนสาธารณะสำหรับผู้สูงอายุในกรุงเทพมหานคร

• สวนลุมพินีพื้นที่ 360 ไร่ ที่ตั้ง ถนนพระราม 4 เขตปทุมวัน
• สวนเบญจกิติพื้นที่ 450 ไร่ ที่ตั้ง ใกล้ศูนย์การประชุมแห่งชาติสิริกิติ์เขตคลองเตย
• สวนวชิรเบญจทัตส่วนรถไฟพื้นที่ 375 ไร่ ที่ตั้ง เขตจตุจักร
• สวนสันติภาพพื้นที่ 26 ไร่ ที่ตั้ง อนุสาวรีย์ชัยสมรภูมิ